Logopeda dla dorosłych

11:36, 17.10.2020 Redakcja Haloursynow.pl Aktualizacja: 19:01, 19.10.2020

Skomentuj

mat. prasowe

W ubiegłym miesiącu na łamach naszego portalu w wywiadzie Moje dziecko nie mówi! Co robić? poruszaliśmy problem dzieci niemówiących lub mówiących za mało. Pisaliśmy o tym, dlaczego 2-3 latki nie mówią, jakie mogą być tego przyczyny oraz jak stymulować rozwój mowy w domu. Wbrew powszechnej opinii, problemy z mową dotyczą nie tylko dzieci, ale także osób dorosłych. O tym, jak sobie z nimi radzić, czy można i warto na własną rękę, czy lepiej zasięgnąć rady specjalisty, porozmawiamy z logopedą, trenerem dykcji i emisji głosu Martą Janeczek, dyrektorem ursynowskiej poradni Bona Verba.

Kiedy do logopedy trafiają dorośli?

W bardzo różnych sytuacjach. Można wskazać dwie zasadnicze grupy pacjentów. Pierwsza obejmuje osoby pracujące głosem, występujące przed mniejszym lub większym audytorium. To osoby pracujące jako nauczyciele i wykładowcy, osoby na stanowiskach menedżerskich lub zajmujące stanowiska w public relations, ale nie tylko. Osoby te chcą najczęściej skorygować swoje problemy z wymową lub fonacją, aby nie rzutowały na ocenę zagadnień merytorycznych przedstawianych w ich wystąpieniach. Do tej grupy należą też cudzoziemcy, którzy swobodnie posługują się językiem polskim, mają opanowaną leksykę i gramatykę, jednak w ich wymowie są słyszalne wyraźnie inklinacje wymawianiowe z rodzimego języka.

Ale nieprawidłowa wymowa zasadniczo nie przekreśla możliwości wystąpień publicznych. Pokazują to przykłady osób, które znamy z mediów czy świata polityki. Czy nie są to przypadkiem osoby kierujące się zbytnim samokrytycyzmem? Czy zmiana w sposobie wymowy ma jakąś wartość dodaną?

Osoby dorosłe decydujące się na terapię logopedyczną, to przede wszystkim osoby z bardzo dużą samoświadomością, dla których istotna jest jakość wypowiedzi zarówno w zakresie treści, jak i formy. Chcą być postrzegane całkowicie profesjonalnie. Świadomość istnienia wady wymowy lub problemów fonacyjnych generuje niepotrzebny stres, obniża samoocenę i odbiera pewność siebie podczas autoprezentacji. Usprawnienie fonacji i korekta artykulacji niesie ze sobą zwiększenie pewności siebie i doskonali prezencję, a poprzez to znacząco poprawia funkcjonowanie w środowisku zawodowym.

Czy terapia logopedyczna wady wymowy w wieku dorosłym przyniesie efekty, czy ma ona sens? A może po osiągnięciu jakiegoś wieku jest już za późno?

Jak już powiedziałam kiedyś w wywiadzie na temat seplenienia: "Nigdy nie jest za późno, aby nauczyć się mówić poprawnie". Aczkolwiek należy wziąć pod uwagę, że terapia logopedyczna osoby dorosłej pod pewnymi względami jest bardziej wymagająca niż terapia dziecka. Poza systematycznością wymaga silnej automotywacji i autokontroli.

Nad pacjentem dorosłym nie ma cenzora, rodzica, który przypomina, narzuca i kontroluje. Pacjent dorosły musi dyscyplinować się samodzielnie do systematycznej pracy utrwalającej poza zajęciami z terapeutą. Należy wspomnieć o konieczności dostosowania planu terapii do wielu zobowiązań rodzinnych i zawodowych, co często nie jest łatwe i wymaga licznych operacji logistycznych.

Warto zaznaczyć również, że terapia osoby dorosłej narzuca konieczność innej częstotliwości ćwiczeń utrwalających, tych domowych, poza gabinetem logopedy, aniżeli w wypadku dzieci. Wytrenowanie odpowiedniej sprawności aparatu artykulacyjnego, wywołanie prawidłowych głosek lub ustawienie głosu w sytuacji gabinetowej to jedno. Meritum pracy to utrwalenie i automatyzacja wypracowanych rezultatów w mowie spontanicznej, a to wymaga zmiany matrycy mózgowej realizacji językowych. Innymi słowy należy gruntownie przeformułować nieprawidłowe przyzwyczajenia wymawianiowe – wieloletnie i głęboko zakorzenione.

Czy to ma sens? Oczywiście, że tak. I powiem więcej: lepiej późno niż wcale.

Na stronach internetowych, blogach i vlogach znajdziemy mnóstwo pomysłów, jak nauczyć się wymawiać taką czy inną głoskę. Nasuwa się pytanie, czy osoba dorosła może prowadzić terapię logopedyczną na własną rękę, czy lepiej zasięgnąć pomocy specjalisty?

Teoretycznie większość ćwiczeń motoryki artykulacyjnej można wykonywać samodzielnie, tzn. ćwiczenia usprawniające policzki, język, wargi czy podniebienie miękkie, aczkolwiek warto poradzić się logopedy, jak prawidłowo i precyzyjnie je wykonywać, aby uniknąć na przykład rozchwiewania żuchwy lub, co gorsze, pogłębiania wady wymowy.

Jeżeli chodzi stricte o terapię logopedyczną głosu lub usuwania wad wymowy, nie należy prowadzić jej samodzielnie, ponieważ może to przynieść więcej szkody niż pożytku. Chodzi tu o cały szereg działań podejmowanych przez logopedę, dobór odpowiednich ćwiczeń, ich precyzję i kolejność wprowadzenia, zastosowanie instrumentarium, indywidualizację programu terapeutycznego z uwzględnieniem przyczyn i patomechanizmu zaburzeń występujących u danego, konkretnego pacjenta. Czasami istotne jest włączenie do pracy innych specjalistów, np. ortodonty lub fizjoterapeuty. Decyzję o tym powinien podjąć wykwalifikowany logopeda.

Czy mogą być jakieś negatywne skutki samodzielnego prowadzenia terapii?

Niestety tak. W dobie internetu i nowych technologii faktycznie w ciągu kilku chwil znajdziemy odpowiedź na pytania typu: jak wywołać głoskę r, lub każdą inną. Podawane metody wywoływania dźwięków mowy wypisywane są z literatury specjalistycznej i stosowane w umiejętny sposób, skutecznie pozwalają uzyskać dany dźwięk. Jednak tu pojawia się „ale”...

Podstawowym błędem, popełnianym zarówno przez osoby podejmujące się autoterapii, jak i przez rodziców samodzielnie próbujących wywoływać głoski u swoich dzieci, jest nieprzygotowanie aparatu artykulacyjnego do realizacji głoski lub grupy głosek. U osób nie mających odpowiedniej sprawności w obrębie aparatu artykulacyjnego, a czasem nawet dostatecznej ruchomości, dźwięki wywoływane są w mniej lub bardziej zdeformowany sposób, najczęściej zmienione zostaje miejsce artykulacji lub pojawia się szereg kompensacji w postaci współruchów w obrębie głowy i szyi, a czasem nawet w obrębie całej obręczy barkowej. To samo dotyczy autoterapii problemów głosowych. Sytuacja taka jest bardzo niekorzystna terapeutycznie. Gdy pacjent już trafi w ręce wykwalifikowanego logopedy, terapia jest rozpoczynana od wygaszenia nieprawidłowości kompensacyjnych, zaś dopiero w dalszej kolejności zostaje podjęta właściwa praca korekcyjna.

Pamiętajmy, że fonacja i artykulacja odbywają się w mikroskali. O tym, czy realizacja jest prawidłowa czy nie, decydują milimetry, zaś ucho i oko logopedy jest szkolone latami, aby wychwytywać niuanse i bardzo subtelne różnice wykonawcze.

Jaka jest efektywność ćwiczeń z logopedą osób w wieku dorosłym i ile czasu trwa terapia?

Efektywność zależy od rozległości problemu, czy jest to jedna, czy wiele wad wymowy, jakie jest podłoże występowania zaburzeń głosu lub artykulacji i możliwości skutecznego i trwałego usunięcia tych przyczyn, regularności i częstotliwości spotkań z logopedą oraz przede wszystkim systematyczności pracy utrwalającej w domu. Można ramowo przyjąć, że terapia trwa średnio około dwóch lat. Specjaliści poradni Bona Verba podchodzą do każdego pacjenta indywidualnie i kompleksowo, dbając o takie rozplanowanie programu terapeutycznego, aby przyniósł oczekiwane przez pacjenta rezultaty w jak najkrótszym czasie.

Na początku naszej rozmowy wspomniała Pani też o drugiej grupie pacjentów dorosłych. Kim oni są?

Drugą grupą pacjentów, którzy trafiają do logopedy w wieku dorosłym, są Ci, którzy stają w obliczu poważnych problemów zdrowotnych, zwykle pojawiających się nagle, nieoczekiwanie, aczkolwiek czasami rozwijających się latami. To jednak obszerne zagadnienie wymagające głębszego pochylenia się, które postaram się przybliżyć w następnej naszej rozmowie. Serdecznie zapraszam.

Dziękuję za rozmowę.

Bona Verba - Centrum rozwoju i terapii
Logopedia, pedagogika, rehabilitacja